Mapowanie informacji o olsztyńskiej przestrzeni. Ty też możesz wziąć udział!

Wpłyń na Zielony Olsztyn!
Wobec istniejącej potrzeby zbadania możliwości wspomagania projektowania zieleni miejskiej internetową metodą partycypacji, została specjalnie zaprojektowana i utworzona aplikacja internetowa w postaci geoankiety. Badanie internetowe, pod hasłem promocyjnym „Wpłyń na Zielony Olsztyn!”, przeprowadzane jest od połowy października 2014 r. Na stronie geoankiety (TUTAJ) respondenci (mieszkańcy Olsztyna i okolic) mogą czynnie brać udział w wyrażaniu swoich opinii i ocen odnośnie zielonej przestrzeni całego miasta.
Treść ankiety opracowano w taki sposób, aby odpowiedzi na pytania dostarczyły wartościowych danych do dalszych analiz i mogły stanowić podstawę do próby sformułowania wytycznych projektowych. Pytania skategoryzowano na cztery działy: miejsca pozytywne, przyjazne, ważne (miejsca aktywności, miejsca ważne pod względem znaczenia dla ładu przestrzennego, walorów przyrodniczych, walorów historyczno-kulturowych, walorów społecznych, walorów reprezentacyjnych), miejsca negatywne, nieprzyjazne, wymagające zmian (miejsca, w których brakuje zieleni, miejsca wymagające zmian innych niż wprowadzenie zieleni, np. poprawa bezpieczeństwa, walorów estetycznych), ocena najbliższej okolicy miejsca zamieszkania oraz informacje dodatkowe (ogólna ocena i preferencje wobec terenów zieleni w mieście).
Na podstawie zebranych danych powstaną liczne analizy, mapy, statystyki obrazujące zieloną przestrzeń Olsztyna, taką jak widzą i oceniają ją jej użytkownicy. Zostanie dokonana analiza przestrzenna percepcji zieleni miejskiej Olsztyna na poziomie trzech skal: miasto, osiedle, najbliższa okolica. Wyniki końcowe pozwolą na próbę sformułowania wytycznych projektowych.
Badanie służy w znacznej mierze kształtowaniu znaczenia społecznego zieleni miejskiej. Przestrzeń publiczna ma być dla nas przyjazna, ma nas przyciągnąć i zatrzymać na dłużej. Powinna zapraszać do różnego rodzaju aktywności. Odpowiedzialne jej projektowanie, to uwzględnianie, w miarę możliwości, potrzeb użytkowników. Mieszkańcy mogą dostarczyć cennych informacji na temat przestrzeni miejskiej, które w połączeniu z wiedzą ekspercką mogą zaowocować bardzo dobrze zaprojektowanym otoczeniem.
Bieżące wyniki badania oraz różne aktualności dotyczące przestrzeni publicznych znajdą Państwo na profilu akcji na facebooku.

Możesz mieć wpływ na swoje otoczenie – czy znasz swoje prawa?
Proces projektowania przestrzeni miejskiej czy szeroko rozumianego planowania przestrzennego z udziałem społeczeństwa nie jest niczym nowym. Oprócz obowiązku konsultowania kwestii związanych z ochroną środowiska (Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko) oraz zagospodarowaniem przestrzennym (Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), istnieje możliwość przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy w tzw. sprawach ważnych (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym). O tym, czy sprawy są ważne dla gminy decydują zazwyczaj jej władze i do nich przede wszystkim należy inicjatywa w organizowaniu konsultacji.

Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami Gminy Olsztyn określa Uchwała Nr XXXIV/605/13 Rady Miasta Olsztyna z dnia 27 marca 2013 r. W załączniku do Uchwały czytamy: „Celem konsultacji społecznych jest zapewnienie udziału obywateli miasta Olsztyna we wszelkich działaniach realizowanych przez Miasto. Są one elementem budowania społeczeństwa obywatelskiego. Powinny odbywać się na jak najwcześniejszym etapie realizacji inwestycji bądź tworzenia projektu w celu wykorzystania przy podejmowaniu decyzji". Nie wchodząc w polemikę, czy wszystkie przeprowadzane konsultacje odbywają się we właściwym (czyt. najwcześniejszym etapie), warto zwrócić uwagę na następujące kwestie.
Konsultacje przeprowadza się w sprawach:
1) strategii rozwoju Gminy;
2) programu współpracy z organizacjami pozarządowymi;
3) aktów prawa miejscowego dotyczących organizacji pozarządowych;
4) w których przepisy prawa wymagają prowadzenia konsultacji, o ile nie zostały one uregulowane w tych przepisach;
5) w których wniosek o przeprowadzenie konsultacji złożyło 500 mieszkańców Gminy.
Konsultacje mogą być przeprowadzone w sprawach:
1) inwestycji planowanych lub przygotowywanych przez Gminę;
2) organizacji komunikacji miejskiej na terenie Gminy;
3) planu gospodarki odpadami;
4) strategii i programów branżowych w dziedzinach obejmujących zadania własne Gminy;
5) ważnych dla mieszkańców Gminy.
Konsultacje w sprawach z drugiej grupy mogą być prowadzone z inicjatywy Prezydenta lub na wniosek:
1) co najmniej 50 mieszkańców Gminy;
2) komisji Rady, której zakres działania obejmuje sprawę będącą przedmiotem wniosku o przeprowadzenie konsultacji;
3) Młodzieżowej Rady Miasta;
4) Rady Osiedla;
5) Rady Działalności Pożytku Publicznego;
6) Rady Organizacji Pozarządowych;
7) organizacji pozarządowej, w sprawach dotyczących prowadzonej przez nią działalności statutowej.
Decyzję o przeprowadzeniu konsultacji podejmuje Prezydent w drodze Zarządzenia.

Reasumując warto pamiętać, że już z 50 podpisami mieszkańców możliwe jest złożenie wniosku o przeprowadzenie konsultacji społecznych. Przy 500 podpisach – konsultacje przeprowadza się obligatoryjnie. Co jest istotne, przedmiot wniosku nie musi dotyczyć sprawy ważnej w skali całego miasta. Mogą to być sprawy mające znaczenie dla danej społeczności czy grupy mieszkańców. W kwestii przestrzeni publicznej konsultować możemy tematy związane bezpośrednio z naszą najbliższą okolicą, np. zagospodarowanie parku osiedlowego, skweru, ścieżki rowerowej czy placu zabaw, a konsultowane projekty mogą być wnioskowane do Olsztyńskiego Budżetu Obywatelskiego. Przykładem są zorganizowane w 2014 r. konsultacje społeczne na temat zagospodarowania placu zabaw między ulicami Klasztorną, Sienkiewicza i Wyspiańskiego, a więc terenu o znaczeniu lokalnym, osiedlowym.

Nie szata zdobi przestrzeń… Chyba, że roślinna.
Przy wykorzystaniu różnych form konsultacji, zgromadzeniu i weryfikacji pomysłów obywateli, możliwe jest społeczne wypracowanie finalnego kształtu koncepcji czy projektu zagospodarowania danego terenu. Konsultacje stają się bardziej merytoryczne, kiedy odbywają się z udziałem ekspertów w danej dziedzinie.
Konsultacje społeczne powinno przeprowadzać się w co najmniej trzech formach spośród wymienionych w załączniku do ww. Uchwały. Są wśród nich: spotkania z mieszkańcami, zbieranie opinii lub propozycji na piśmie, badania ankietowe (w tym ankiety on-line), warsztaty dla mieszkańców, umożliwiające zdobycie wiedzy na temat konsultowanego przedsięwzięcia i wypracowanie rozwiązań. Niestety tych ostatnich w Olsztynie brakuje, szczególnie w obszarze kształtowania przestrzeni publicznej. Warsztaty z mieszkańcami, czy też użytkownikami przestrzeni, są jedną z najefektywniejszych form konsultacji społecznych. W znacznym stopniu angażują i integrują uczestników, którzy chcą mieć faktyczny wpływ na wygląd, a przede wszystkim na użyteczność swojego otoczenia. Wartości estetyczne i jakość wizualna są ważne, ale nie mogą zdominować wartości pragmatycznych. Niezaprzeczalne są zdrowotne, biologiczne, ekologiczne czy ochronne funkcje zieleni w mieście. Jednakże, mimo iż o nich wiemy, często ich nie doceniamy. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że nie odczuwamy dzięki nim namacalnych korzyści, a ogólna wartość przyrodnicza - de facto w procesie długofalowym najważniejsza - z reguły nie jest dla nas miarodajna. Miarodajna może być natomiast społeczna wartość terenów zieleni w mieście, przekładająca się na przykład w ilości użytkowników danej przestrzeni, dobrym ich samopoczuciu i zadowoleniu. Miejska przestrzeń publiczna powinna być projektowana w skali człowieka i dla człowieka. Dużo uwagi poświęca temu zagadnieniu Jan Gehl, duński architekt i urbanista, w swojej znakomitej książce z 2010 r. „Cities for People”, w 2014 roku wydanej także w języku polskim.

„Projektanci (…) muszą przestać projektować dla ludzi, a zacząć projektować z ludźmi”
Projektować dla ludzi - to znaczy jak? Wystarczy spytać ludzi jakie są ich potrzeby, oczekiwania, uwagi. Mało tego, John Thackara – ekspert i konsultant w dziedzinie projektowania w duchu zrównoważonego rozwoju uważa, że „projektanci (…) muszą przestać projektować dla ludzi, a zacząć projektować z ludźmi” („Na grzbiecie fali. O projektowaniu w złożonym świecie”, 2010). Ktoś może powiedzieć - to utopia, a sama myśl o konsultacjach społecznych budzi strach i zniechęcenie. Czy słusznie? Nawet nie trzeba przytaczać przykładów zagranicznych, żeby zaprzeczyć. W coraz większej ilości miast w Polsce mieszkańcy są (skutecznie!) włączani bezpośrednio w proces projektowy przestrzeni, np. w formie wcześniej wymienionych warsztatów. Podczas nich (często nie jednego, a kilku spotkań) uczestnicy, pod okiem ekspertów, tworzą koncepcję przedmiotowego terenu. Powstają makiety, szkice, rysunki, kolaże, setki notatek. Zgromadzony materiał to nieoceniony obraz społecznej wizji danego wycinka miasta, praktycznie gotowy do realizacji. Dzięki takim partycypacyjnym procesom projektowym mieszkańcy bardziej identyfikują się z podejmowanymi działaniami, mają poczucie realnego wpływu na te działania oraz większego zaufania do rządzących.
Różne wydarzenia w Olsztynie pokazują, że jest u nas w mieście wiele osób mających zapał do działania, chcących coś zmienić, zmienić na lepsze. Z pewnością więc warsztaty projektowe, w ramach konsultacji społecznych (choć nie tylko), cieszyłyby się dużym zainteresowaniem i zaangażowaniem mieszkańców.

Dla leniwych i mniej odważnych – narzędzia internetowe.
Świetnym uzupełnieniem stosowanych w Olsztynie form konsultacji, oprócz wspomnianych warsztatów, mogłaby być geoankieta (na kształt tej zastosowanej w badaniu „Wpłyń na Zielony Olsztyn!”), czy też inne, podobne internetowe narzędzia partycypacyjne. Internetowe metody i narzędzia służące do mapowania informacji mają ogromy potencjał w różnych obszarach badań – ochronie środowiska, planowaniu przestrzennym, badaniach jakości przestrzeni i jakości życia mieszkańców – wszędzie tam, gdzie pożądane dane mają przede wszystkim wymiar przestrzenny. W szybki, prosty i niekosztowny sposób pozwalają na poznanie potrzeb i preferencji mieszkańców względem użytkowanej przestrzeni miejskiej, szczególnie terenów zieleni nieparkowej, która jak dotąd nie jest z reguły konsultowana społecznie. Trudno jednak wymagać konsultowania zmiany każdego terenu w mieście. Tutaj z pomocą mogą przyjść internetowe platformy do stałego zbierania danych o przestrzeni, np. powiązane z Miejskim Systemem Informacji Przestrzennej.
Zaletą internetowych narzędzi jest szeroki wachlarz możliwości dostosowania projektowanych aplikacji do zakresu (różnych skal) i celu całego przedsięwzięcia. Narzędzia te mogą być wykorzystywane na kolejnych etapach projektowania i zarządzania terenami zieleni, a także przy sporządzaniu dokumentów planistycznych traktujących o zieleni miejskiej. Wyniki mogą stanowić dla grupy decydentów i ekspertów nieocenione źródło wiedzy w kształtowaniu polityki przestrzennej miasta.

Jak kształtują się obecnie wyniki w wybranych kategoriach mogą Państwo zobaczyć na załączonych grafikach.
Nadal można brać udział w badaniu, każdy głos się liczy!

Geoankietę można znaleźć TUTAJ
Zapraszam także do śledzenia profilu na facebooku.

Kamila Walenciak