b]Państwo dobrobytu jego definicja, rys historyczny, cele, modele, dyskusje wokół doktryny

Co to jest państwo dobrobytu ?

Kryzys finansowy który jest bardzo często relacjonowany w mediach ma bardzo negatywne skutki.
Należy zadać sobie pytanie co doprowadziło do kryzysu finansowego. Odpowiedź znajdujemy w poglądach Margaret Thatcher oraz Ronalda Regana. Uważali oni, że jedynie niewidzialna ręka rynku jest w stanie zapewnić dobrobyt, a rola państwa powinna zostać ograniczona do minimum. Zła sytuacja ekonomiczna wielu państw strefy euro przekonuje polityków, że należy odejść od neoliberalnej polityki gospodarczej na rzecz budowania welfare state państwa socjalnego zwanego również państwem dobrobytu.
Zanim rozpocznie się rozważania na temat tej koncepcji polityki gospodarczej należy ją zdefiniować. Webster definiuje welfare state jako państwo, w którym za opiekę nad społeczeństwem w takich sprawach jak opieka społeczna, zdrowie, edukacja, mieszkanie i warunki pracy jest odpowiedzialny rząd.
W polskiej encyklopedii prezentuje się pojęcie welfare state jako państwo dobrobytu. Całkowicie ukształtowała się ono po drugiej wojnie światowej ( Zieliński 1998: 1).

Rys historyczny doktryny państwa dobrobytu
Koncepcja welfare state nie pojawiła się z dnia na dzień lecz był kształtowana przez długi okres czasu. Z tego powodu warto w tym miejscu przedstawić krótki rys historyczny tej doktryny politycznej.
Wprowadzenie norm stosunków pracy i świadczeń socjalnych najwcześniej uświadomił sobie Otto von Bismarck. Wprowadzone przez niego ustawodawstwo socjalne obejmowało ubezpieczenia na wypadek choroby, odszkodowań za wypadki przy pracy oraz renty i emerytury(Justyński 2000:434-435).
W tym samym czasie także w Wielkiej Brytanii zrezygnowano z zasady nieingerencji państwa w gospodarkę. Po drugiej II wojnie światowej sprawująca władzę Partia Pracy wprowadzała kolejne reformy. Ustawą, która została uznana za fundament państwa dobrobytu jest wydany w 1946 roku The National Health Service Act. Na mocy tej ustawy wprowadzono bezpłatne lecznictwo dla całego społeczeństwa i opłacenie lekarzy z budżetu państwa. W tym samym roku wydano także The National Insurance Act. Według niego wszyscy pracownicy mieli posiadać ubezpieczenie, które obowiązywałoby od momentu ukończenia szkoły aż do chwili przejścia na emeryturę. (Tamże: 435).
Prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosvelt również podjął się budowy państwa dobrobytu. Jego plan reform nazwano New Deal. Plan zakładał uporządkowanie spraw emisji pieniądza, wprowadzenie kontroli trendu inflacyjnego, państwo poręczyło oszczędności do kwoty 500 dolarów (Tamże: 436).
Niezwykle przekonywających argumentów na postulat wprowadzenia doktryny państwa dobrobytu zaprezentował wybitny ekonomista i polityk angielski John Maynard Keynes. Podstawy swoich teorii ekonomicznych przedstawił on w artykule Koniec leseferyzmu oraz dziele Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza.
Keynes wysunął postulat pełnego zatrudnienia. W celu jego realizacji należy na szeroką skalę uspołecznić inwestycje. Są one narzędziem za pomocą którego władze publiczne będą współdziałać ze sferą prywatną (Tamże: 437 ).
Podsumowując wątek rozwoju doktryny państwa dobrobytu należy stwierdzić, że została ona wprowadzona z pewnymi sukcesami na terenie Wielkiej Brytanii, Szwecji oraz Republiki Federalnej Niemiec. Z kolei nie odegrała ona znaczącej roli w Stanach Zjednoczonych (Tamże: 438 ).
Modele państwa socjalnego
Należy podkreślić, że istnieje wiele modeli państwa dobrobytu ale najbardziej rozpowszechnione są model skandynawski, anglosaski, kontynentalny i śródziemnomorski.
W krajach skandynawskich główną rolę w polityce społecznej odgrywa państwo. Programy socjalne zapobiegają wszystkim rodzajom ryzyka socjalnego. Mieszkańcy państw skandynawskich posiadają prawo do pomocy ze strony państwa i do odpowiedniego poziomu życia. O udzielenie świadczenia nie decydują zatrudnienie lub uzyskiwane dochody. Typową cechą tego modelu jest fakt, że to państwo a nie rynek czy rodzina odpowiada za zaspokojenie wszystkich potrzeb na odpowiednim poziomie.
Model anglosaski realizuje się w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Model ten charakteryzuje się przeznaczaniem środków finansowych przez państwo dla utrzymania stałego zatrudnienia. Świadczeniami z pomocy społecznej są objęte osoby w wieku produkcyjnym. Ten typ polityki społecznej wyróżnia się niewielkim znaczeniem związków zawodowych, dużą różnorodnością płac (www.uniaeuropejska.org: 1).
Innym modelem polityki społecznej wprowadzonym w Austrii, Belgii, Francji, Niemczech oraz Luksemburgu jest model kontynentalny. W modelu tym dopuszcza się interwencję państwa pod warunkiem, że nie zakłóca ona funkcjonowania gospodarki rynkowej i nie spowalnia rozwoju gospodarczego. Podstawowym kryterium otrzymania świadczeń socjalnych jest status jednostki na rynku pracy. Świadczenia socjalne są głownie skierowane do osób poszkodowanych podczas wykonywania pracy zawodowej. Świadczeniobiorcami, którzy otrzymują najmniejsze wsparcie są osoby bezrobotne.
Ostatnim zaprezentowanym typem polityki społecznej jest model śródziemnomorski. Cechuje go najmniej rozwinięty system polityki społecznej. Został on wprowadzony w Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we Włoszech. Istotne dla tego modelu są wysokie świadczenia dla niektórych grup przy jednoczesnym niewielkim wsparciu dla innych warstw społecznych, niski minimalny poziom rent i emerytur, nieznaczący poziom ingerencji państwa w sferę pomocy społecznej, nieistotne znaczenie instytucji państwowych, reprezentacja interesów społecznych przez partie (www.uniaeuropejska.org: 1).
Należy podkreślić, że zaprezentowana typologia polityczna państwa socjalnego jest jedną z wielu zaprezentowanych w literaturze.
Kolejnymi istotnymi klasyfikacjami państw dobrobytu są te zaprezentowane przez Richard Titmusa, Normana Furnisa i Thimothy Tiltona.
Titmus wyszczególnił następujące modele państwa socjalnego model marginalny, motywacyjny oraz instytucjonalno-redystrybucyjny.
Według modelu marginalnego polityka społeczna powinna być wprowadzona tylko w przypadku, jeśli rodzina lub rynek doraźny zaspokaja potrzeby. Ponadto powinna ona mieć charakter rozwiązań doraźnych.
Zgodnie z modelem motywacyjnym polityka społeczna spełnia jedynie funkcję służebną wobec gospodarki.
Model instytucjonalno-redystrybucyjny zakłada, że polityka społeczna jest jedną z instytucji w ramach społeczeństwa. Zakłada powszechność do świadczeń i usług, kierując się przy tym kryterium potrzeb(Karpowicz 2006: 4).
Koncepcja zaprezentowana przez Furnisa i Tiltona zakłada, że państwo może występować jako państwo pozytywne, które bierze pod ochronę właściciela kapitału, chroniąc go przed trudnościami, które powstają w skutek gier rynkowych oraz przed żądaniami redystrybucji dochodów.
W ramach swojej teorii wyróżnił on również państwo bezpieczeństwa socjalnego oraz państwo dobrobytu społecznego.
Państwo bezpieczeństwa socjalnego prowadzi politykę społeczną, która stawia sobie za cel zapewnienie minimalnego dochodu wszystkim obywatelom(Tamże: 4).
Z kolei państwo dobrobytu społecznego w ramach polityki społecznej podejmuje działania mające na celu wyrównanie poziomu życia wszystkich obywateli(Tamże: 5).

Dyskusje wokół państwa opiekuńczego
Państwo opiekuńcze i jego reformy były i są przedmiotem licznych sporów i debat. Spór o państwo opiekuńcze toczyły osoby reprezentujące sceptyczne stanowisko i broniące wypracowanych rozwiązań, które mimo, że niedoskonałe to lepsze po potencjalnych zmianach dostosowawczych od radykalnych reform (Szarfenberg 2009:8).
Swoistymi przykładami takich reform są zmiany systemu pomocy społecznej i usług prozatrudnieniowych w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych pod rządami Clintona i Blaira.
W kręgach naukowych w obu tych krajach po dominacji poglądów sceptycznych opinie skrajnie krytyczne stały się sporadyczne. Doszło do tego, ponieważ wyniki badań wykazały, że zreformowane programy oraz systemy mają nieznacznie lepsze efekty. Przykładem na to jest obniżenie ubóstwa wśród dzieci(Szarfenberg 2009: 9).
Obecnie państwo utraciło prymat w kształtowaniu polityki społecznej. Obok państwa na znaczeniu zyskują sektory obywatelski, samorządowy i komercyjny. Wspomniane sektory mają znaczącą rolę w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech. Przyjęto wręcz zasadę, że obywatel demokratycznego państwa ma prawo rynkowego wyboru to znaczy od jakiego sektora chce otrzymywać usługi (Grewiński 2007:1).
Zdaniem Davida Osborna i Teda Geablera państwo powinno pełnić rolę kierowania ,a nie wiosłowania. Według nich władze publiczne mają problem oddzielenia kierowania od wiosłowania.
Władze które sterują podejmują więcej przemyślanych, strategicznych i zarazem politycznych decyzji. Jednocześnie zachęcają do działania wiele instytucji gospodarczych i socjalnych. Dysponują większą ilością czasu na tworzenie dobrego prawa i kontrolę działań publicznych.
Wiosłowanie powinno być praktykowane na poziomie wykonywania zadań społecznych i rozwiązywania konkretnego problemu. Te opinie należy rozumieć jako konieczność przesunięcia odpowiedzialności na sektor samorządowy, komercyjny i obywatelski. Takie podejście w ramach polityki społecznej, która preferuje dekoncentrację i decentralizację realizowania działań społecznych zostaje oparte na zasadzie subsydiarności i partnerstwa.
Reformy w polityce społecznej powinny zmierzać w stronę zmniejszenia roli państwa. Zadaniem państwa powinna być koordynowanie systemu oraz kontrola nad realizowanymi przez inne podmioty zadaniami społecznymi.
Przy takim podejściu istnieje potrzeba dofinansowania samorządu, ponieważ wielu gminom i powiatom w Polsce brakuje środków na realizację powierzonych im zadań społecznych.
Dyskusje nad przyszłością państwa opiekuńczego są niezwykle istotne z punktu widzenia polityki społecznej prowadzonej przez państwa Unii Europejskiej. Powinna ona zmierzać ona do realizacji celów Strategii Lizbońskiej. Cele te determinują kształtowanie nowoczesnej polityki społecznej, której podstawą są idee workfare mix oraz workfare pluralism.
Jedynie takie podejście stwarza szansę na zmniejszenie bezrobocia, zwiększenie integracji społecznej, co powinno przyczynić się do wzrostu spójności społecznej w państwach Unii Europejskiej (Grewiński 2007:2).

Podsumowanie
Kończąc rozważania na temat problematyki państwa socjalnego warto postawić sobie pytanie. Czy można i czy należy wprowadzić w Polsce doktrynę państwa dobrobytu?. Na te pytania odpowiedź jest twierdząca. Obserwując poczynania rządu, który traktuje ideę neoliberalizmu jak dogmat można dojść do wniosku, że tylko państwo socjalne może być prawdziwą alternatywą dla antyspołecznej polityki rządu. Zwolennicy neoliberalizmu twierdzą, że Polski nie stać na hojne wydatki państwa. Należy im przypomnieć, że wiele miliardów złotych jest przeznaczanych na rozbuchaną administrację, zagraniczne misje wojskowe oraz liczne przywileje kościoła katolickiego. Przy tym warto również przypomnieć myśl profesora Tadeusza Kowalika, który odpowiadając na pytanie czy Polskę stać na wprowadzenie idei państwa opiekuńczego odpowiadał, że Polski nie stać na rezygnację z państwa opiekuńczego. Zwolennicy niewidzialnej ręki rynku nie widzą dramatu milionów Polaków, którzy pozbawieni pomocy za strony państwa i dobrze płatnej pracy skazani są na wegetację na śmietnikach. Szczególnie trudną sytuację mają rodziny miejscowości popegeerowskich. Biorąc pod uwagę sytuację naszego kraju nieprawdziwe są zarzuty neoliberałów z Leszkiem Balcerowiczem na czele, że państwo opiekuńcze tworzy rzeszę klientów pomocy społecznej. Doświadczenia państw skandynawskich oraz państw Europy Zachodniej dobitnie pokazują, że państwo socjalne może działać efektywnie zapewniając społeczeństwu życie na wysokim poziomie. Wzorując się socjaldemokratycznym modelu państwa dobrobytu wprowadzonym w Skandynawii ale, także na krajach Europy Zachodniej chociażby takich jak Holandia warto pamiętać, że Polska nie jest na tyle bogata, aby gwarantować wszystkie potrzeby obywateli na tak wysokim poziomie. Z tego powodu należy na miarę naszych możliwości wypracowywać wysoki poziom PKB i poprzez redystrybucję dochodów oraz aktywne zwalczanie bezrobocia poprzez inwestycje prowadzone przez państwo prowadzić politykę społeczną, która w jak największym stopniu zmniejszy nierówności między bogatymi i biednymi Polakami. Warto również zaprzestać prywatyzacji tam gdzie istnieją inne sposoby na uzdrowienie sytuacji w danej gałęzi przemysłu. Warto również podkreślić, że państwo powinno tam gdzie jest to potrzebne przekazywać środki finansowe samorządom aby zapewniały godny poziom życia obywateli. Wszystkie partie lewicowe, którym zależy na postępie cywilizacyjnym i niwelowaniu nierówności społecznych powinny bronić koncepcji państwa socjalnego, a to w czasach globalizacji jest bardzo ważnym ale i trudnym wyzwaniem.


Literatura
Grewiński M. . (2007). Jaka przyszłość państwa opiekuńczego o przeobrażeniach welfare state w:Głębicka. G. (2007) Polska polityka społeczna wobec wyzwań spójności społeczno-ekonomicznej UE.
Justyński J. (2000).Historia doktryn polityczno-prawnych, Toruń.
Karpowicz E. . (2006). Modele polityki społecznej. Kierunki zmian polityki społecznej w Polsce w: Informacja BSE ; nr 1249.
Szarfenberg(2009).Pożegnanie państwa opiekuńczego?.w: http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/ws_pozegnanie.pdf
Zieliński J. Koncepcja Welfare State w: poszukiwania.files.wordpress.com/2008/07/opiekuncze.pdf‎
Strony internetowe
www.uniaeuropejska.org
http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/ws_pozegnanie.pdf